Το καθημερινό επαγγελματικό στρες είναι η μάστιγα της εποχής, που σε βάθος χρόνου μετατρέπεται στο σύνδρομο burn out. Η κυρία Έλιαν Σκουτέλη, αναισθησιολόγος – αλγολόγος, μας αναλύει το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης και μας προτείνει τρόπους αντιμετώπισης και θεραπείας του.

Ορισμός του συνδρόμου burn out

Το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης ορίζεται ως η σωματική κόπωση και η ψυχοσυναισθηματική εξουθένωση των εργαζομένων. Χαρακτηρίζεται από μία μακροπρόθεσμη αντίδραση του οργανισμού στο επαγγελματικό στρες, συμπαρασύροντας και ενεργοποιώντας όλους τους νευροφυσιολογικούς, ενδοκρινικούς, συμπεριφορικούς και ψυχοσυναισθηματικούς μηχανισμούς του άγχους.

Τα συμπτώματα του συνδρόμου

Τα συχνότερα συμπτώματα προβάλλουν από την ψυχική σφαίρα των ανθρώπων, όπως η χρόνια κόπωση, η αδιαφορία, οι διαταραχές ύπνου, οι μεταβολές της διάθεσης και η κατάθλιψη. Γενικότερα όμως μπορεί να αναπτύσσουν σωματικές διαταραχές (τρόμο, αίσθημα πνιγμονής, διαταραχές της όρεξης, εναλλαγή ανορεξίας με βουλιμία, δερματίτιδες, κεφαλαλγίες κ.α.) ψυχικές διαταραχές (ανησυχία, νευρικότητα ή απάθεια, αίσθημα αναποτελεσματικότητας κ.α.) και συμπεριφορικές διαταραχές (ευερεθιστότητα, επιθετικότητα, καχυποψία, συχνές εκρήξεις θυμού, κοινωνική απόσυρση). Σε κάθε περίπτωση όμως το στρες επηρεάζει και άλλες παραμέτρους όπως τη σκέψη, τη μάθηση και την αντίληψη.

Οι κατηγορίες εργαζομένων όπου παρουσιάζεται

Παρουσιάζεται συνήθως σε ανθρώπους που η εργασία τους εμπεριέχει το στοιχείο της κοινωνικής προσφοράς (π.χ. γιατροί, νοσηλευτές, δάσκαλοι, καθηγητές, κοινωνικοί λειτουργοί κ.α.), αλλά και σε πολλά άλλα επαγγέλματα που συνδυάζουν τη σωματική κόπωση (λόγω έντονης και παρατεταμένης απασχόλησης) με την ψυχική επιβάρυνση.

Τα αίτια της εμφάνισης του συνδρόμου

Η παθογένεια του συνδρόμου είναι πολυπαραγοντική. Οι μειωμένες συναισθηματικές, ηθικές και οικονομικές απολαβές των εργαζομένων δημιουργούν σταδιακά ψυχικό μαρασμό, που εκδηλώνεται με απάθεια και αδιαφορία. Το προβληματικό εργασιακό περιβάλλον, ο φόρτος εργασίας, οι απρόσωπες, ανταγωνιστικές και ρηχές σχέσεις των συναδέλφων οδηγεί σε εξάντληση με μείωση των επαγγελματικών επιδόσεων. Γενικότερα όμως μπορούμε να πούμε ότι σοβαρά γεγονότα στη ζωή των ανθρώπων, όπως οι φυσικές καταστροφές, το διαζύγιο, η απώλεια αγαπημένων ανθρώπων, η απώλεια εργασίας κ.α. είναι στο σύνολό τους στρεσογόνες συνθήκες για όλους τους ανθρώπους. Όμως η επίπτωση στην υγεία είναι διαφορετική σε κάθε άνθρωπο. Αυτές οι μεγάλες διατομικές διαφορές εξαρτώνται μερικώς: α. από τη γενετική προδιάθεση, από την ηλικία, το φύλο και από τις παρελθούσες εμπειρίες του ατόμου (στην ψυχιατρική, δίνεται πλέον μεγάλη σημασία στις στρεσογόνες εμπειρίες από την εφηβική, την παιδική, τη νεογνική ακόμα και από την ενδομήτριο ζωή) και β. από την πλευρά της συμπεριφοράς, από το πώς ένα άτομο ερμηνεύει μία συνθήκη ως στρεσογόνο και από την κοινωνική θέση του. Στο σύνδρομο όμως burn out γίνεται ακόμα μεγάλη συζήτηση για το αν τα συμπτώματα, ψυχικά και σωματικά, αφορούν μόνο την επαγγελματική ζωή ή και την προσωπική ζωή των ατόμων.

Πότε ένα γεγονός εκλαμβάνεται ως στρεσογόνο;

Εξαρτάται βεβαίως από τη φύση του συμβάντος, αλλά και από άλλους παράγοντες όπως από τα εφόδια του ατόμου, από τις ψυχολογικές άμυνές του και από τους μηχανισμούς «συναλλαγής» του με αυτό. Αυτά τα στοιχεία εμπεριέχονται στο εγώ του ατόμου, μία πολυσυλλεκτική έννοια που θέτει σε κίνηση τη διαδικασία με την οποία το άτομο αντιλαμβάνεται, σκέπτεται και δρα αντιδρώντας σε εξωτερικά ερεθίσματα (συμβάντα) ή εσωτερικά (ενορμήσεις).

Οι περιοχές του εγκεφάλου όπου οργανώνεται η αντίδραση του στρες

Οι περιοχές του εγκεφάλου όπου μετά από ηλεκτρικό ερεθισμό μπορούν να πυροδοτήσουν μια πλήρη αντίδραση στρες είναι:

• Ο προμετωπιαίος φλοιός, ο οποίος καταλαμβάνει το πρόσθιο τμήμα του μετωπιαίου λοβού και αντιπροσωπεύει τη γνωσιακή και συναισθηματική περιοχή του εγκεφάλου.
• Η αμυγδαλή μαζί με τον ιππόκαμπο που είναι τμήμα του μεταιχμιακού συστήματος και θεωρείται η έδρα των συναισθηματικών αντιδράσεων.
• Ο υποθάλαμος, που βρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου και ρυθμίζει τον υποθαλαμο-υποφυσιο-επινεφριδιακό άξονα.

Μέσω αυτών των περιοχών του εγκεφάλου αναπτύσσονται δύο πολύ σημαντικά κυκλώματα του άγχους με σκοπό την επιβίωση του ανθρώπου. Το πρώτο κύκλωμα είναι σύντομο και εξασφαλίζει μια αδρή αντίδραση, όπου το αισθητικό ερέθισμα μέσω των αντίστοιχων υποδοχέων και του νωτιαίου μυελού φτάνει στην αισθητική μοίρα του θαλάμου και οδηγείται στην αμυγδαλή. Το δεύτερο κύκλωμα καθυστερεί ελαφρά έναντι του πρώτου αλλά το αισθητικό ερέθισμα είναι καλύτερα επεξεργασμένο και μας προσφέρει μια καλά οργανωμένη αντίδραση. Αυτό επιτυγχάνεται με το πέρασμα του αισθητικού ερεθίσματος στον εγκεφαλικό φλοιό, όπου υφίσταται γνωσιακή επεξεργασία, μετά πορεύεται προς τον ιππόκαμπο, που είναι το κέντρο της μνήμης, για να καταλήξει στην αμυγδαλή. Στη συνέχεια το αισθητικό ερέθισμα μέσω της προσθιοπλάγιας και μέσης υποθαλαμικής οδού παίρνει τον δρόμο προς την υπόφυση και τα επινεφρίδια.

Η θεραπευτική αντιμετώπιση του σύνδρομου burn out

Πολύ μεγάλη σημασία έχει να προλαμβάνουμε το σύνδρομο επανασχεδιάζοντας τα προγράμματα εργασίας (βελτίωση του χώρου, ελάττωση των ωρών εργασίας, πιο σωστή διοίκηση), επανεξετάζοντας τις αμοιβές των εργαζομένων σε κάθε επίπεδο (οικονομικό, συναισθηματικό, ηθικό) και βέβαια εκπαιδεύοντας, ενημερώνοντας και επιβραβεύοντας συνεχώς τους εργαζομένους με σκοπό την ορθότερη διαχείριση των προβλημάτων. Η φαρμακευτική αγωγή και η ψυχιατρική υποστήριξη είναι οι πιο συχνές θεραπευτικές προσεγγίσεις, όμως τα τελευταία χρόνια ο ιατρικός βελονισμός κερδίζει έδαφος είτε ως μονοθεραπεία ή σε συνδυασμό με όλες τις άλλες.

Βελονισμός και αντιμετώπιση του συνδρόμου burn out

Το άγχος εξαντλεί τα φυσικά αποθέματα ενέργειας και ζωτικότητας του οργανισμού. Ο βελονισμός έχει αγχολυτική και ηρεμιστική δράση, κατευνάζει την ψυχική ένταση, ρυθμίζει την ομοιόσταση, τονώνει τον οργανισμό, συμβάλλει στην ποσοτική μεταβολή των νευροδιαβιβαστών (ντοπαμίνης, σεροτονίνης, ACTH) και ρυθμίζει την ανοσία του οργανισμού. Ο ερεθισμός του δέρματος μέσω του βελονισμού προκαλεί διέγερση των αισθητικών υποδοχέων, που μεταφέρουν κεντρομόλα το μήνυμα μέσω των οπισθίων κεράτων του νωτιαίου μυελού στον αισθητικό φλοιό και από εκεί στο μεταιχμιακό σύστημα, στον υποθάλαμο και στην υπόφυση. Ο βελονισμός εκτός από την απελευθέρωση ενδογενών οπιοειδών, που προκαλούν αναλγησία και έχουν ισχυρή καταπραϋντική δράση, δραστηριοποιεί πολλούς νευροδιαβιβαστές (όπως τη σεροτονίνη, τη νορεπινεφρίνη, το GABA κ.α.), ενώ έχει έμμεσο θεραπευτικό αποτέλεσμα στη ρύθμιση της κορτιζόλης, της αδενοκορτικοτροπίνης (ACTH) και των προσταγλαδινών. Το τελικό αποτέλεσμα είναι η ρύθμιση του ύπνου, του άγχους και της γενικότερης διάθεσης του οργανισμού, η οποία συμβάλλει ουσιαστικά στην καλύτερη διαχείριση της καθημερινότητας, παρατείνοντας ή ελαττώνοντας τη λήψη φαρμάκων.

Έλιαν Σκουτέλη