Είναι κρυμμένη στα σκοτεινά δωμάτια του μυαλού μας. Είναι καταχωνιασμένη στις πιο κρυφές γωνιές της ψυχής μας. Δηλητηριάζει την καθημερινότητα, τις σχέσεις και τους εαυτούς μας. Γεμίζει τα κανάλια του διαδικτύου και «κάνει πάρτι» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τη λένε «ρητορική του μίσους» και δεν αφήνει κανέναν αλώβητο στο πέρασμά της. Αφορά σε νέους, ενήλικες και μεσήλικες και απαντάται σε κάθε έκφραση λόγου εντός και εκτός ίντερνετ. Μοιάζει να έχει τρομακτική δύναμη, αλλά και ιδιαίτερη αντίσταση.

Το Συμβούλιο της Ευρώπης διεξάγει την εκστρατεία «No Hate Speech Movement» και η Youthnet Hellas αφιερώνει μεγάλο μέρος της προσοχής της συμμετέχοντας στην ευρωπαϊκή εκστρατεία.

Η Youthnet Hellas είναι ένας μη κυβερνητικός μη κερδοσκοπικός οργανισμός που επιζητά την ενεργή συμμετοχή των νέων σε τοπικό, εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο μέσω δράσεων και παρεμβάσεων. Ξεκίνησε από μία ομάδα νέων απ' όλη την Ελλάδα, που αποφάσισε να διοχετεύσει τη ζωντάνια και την ενέργειά της σε μία νέα Μ.Κ.Ο., αξιοποιώντας παράλληλα πλούσιες εμπειρίες από τη μακροχρόνια ενασχόληση με τα δημοτικά και νομαρχιακά συμβούλια νέων, αλλά και τις γνώσεις σχετικά με τις Πολιτικές Νεολαίας, τα ευρωπαϊκά προγράμματα και τον εθελοντισμό.

Η Έρη Ευαγγελούλη, project manager της Youthnet Hellas, μιλά για το «No Hate Speech Movement» και την προσπάθεια της οργάνωσης που εκπροσωπεί να μπει ένα τέρμα σε αυτό το δηλητήριο. Με την ηρεμία του ανθρώπου που κατανοεί και το πάθος του ανθρώπου που αγωνίζεται για την αλλαγή μίας νοοτροπίας με βαθιές και απλωμένες ρίζες σε όλο τον κόσμο.

Τι είναι το «No Hate Speech Movement»;

Είναι μία καμπάνια του Συμβουλίου της Ευρώπης, που στην Ελλάδα ξεκίνησε πριν από τέσσερα χρόνια, ενώ σε άλλες χώρες λίγο νωρίτερα, γιατί διαπιστώθηκε μεγάλη ροή έκφρασης μίσους, κυρίως από νέους, μέσα από το διαδίκτυο. Στην πραγματικότητα της ρητορικής μίσους προϋπάρχει το γεγονός πως ούτε οι νέοι, ούτε μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι, γνωρίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Πέραν των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών, προσωπικών προβλημάτων που όλοι αντιμετωπίζουμε, υπάρχει και συσσωρευμένο μίσος, που εκδηλώνεται στο διαδίκτυο, το οποίο έτσι κι αλλιώς παρέχει ασφάλεια, ακριβώς επειδή είναι απρόσωπο και για όποιον θέλει να μείνει ανώνυμος. Η ρητορική του μίσους φυσικά δεν αφορά μόνο στο διαδίκτυο, αλλά όπου υπάρχει λόγος: στην πολιτική, στη δημοσιογραφία, στην εικόνα, στο θέατρο, στο τραγούδι.

Ποια είναι τα όρια που διαχωρίζουν την ελευθερία του λόγου από την καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων;

Η ελευθερία του λόγου είναι αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ανθρώπου. Μπορώ να εκφραστώ με οποιονδήποτε τρόπο, αρκεί να μην θίγω τα δικαιώματα του συνανθρώπου μου. Ακούγεται γενικότητα, και ίσως είναι, αλλά δεν μπορεί να υπάρξει ένας ορισμός. Δεν υπάρχει manual που να λέει πότε και πώς σέβεσαι τον συνάνθρωπό σου.

Ο σεβασμός χρειάζεται να πηγάζει από το μέσα μας. Η χάρτα των ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι ασφαλώς χρήσιμη και ουσιαστική, αλλά στην πραγματικότητα είναι απλώς ένας μπούσουλας. Όταν θίγονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, τότε αρχίζει η ρητορική του μίσους. Όταν δεν διατηρούμε ούτε καν την ευγένειά μας, ασκούμε ρητορική μίσους.

Η ρητορική του μίσους αφορά μόνο στους νέους και στο διαδίκτυο;

Μιλάμε για το φαινόμενο της ρητορικής μίσους κυρίως από νέους ανθρώπους. Όμως αυτούς τους νέους τους έχουμε εκπαιδεύσει εμείς οι παλιότεροι. Επομένως δεν είναι μόνο δικό τους το πρόβλημα.

Μόνο ορισμένες ομάδες υφίστανται ρητορική μίσους;

Η προσωπική μου άποψη είναι πως όχι. Όλοι οι άνθρωποι δέχονται καθημερινά και ανεξέλεγκτα ρητορική μίσους ανά πάσα ώρα και στιγμή. Μπορείς να γίνεις και θύτης και θύμα αμέτρητες φορές στην καθημερινότητα.

Βεβαίως από μελέτες του Συμβουλίου της Ευρώπης έχει διαπιστωθεί πως υπάρχουν ομάδες που δέχονται μεγαλύτερη ρητορική μίσους από κάποιες άλλες, όπως οι μετανάστες και οι πρόσφυγες, τα άτομα της Λ.Ο.Α.Τ. κοινότητας, τα Α.μ.Ε.Α., εκείνοι που έχουν περισσότερα κιλά, που είναι πιο κοντοί ή πιο ψηλοί από τους περισσότερους, εκείνοι που είναι, σύμφωνα με το κοινωνικό πρότυπο, άσχημοι.

Ακόμη κι ένας άνθρωπος που είχε την ατυχία να καεί στο πρόσωπο όταν ήταν παιδί, για παράδειγμα, και έχει σημάδι δέχεται ρητορική μίσους. Έχουμε μάθει, άγνωστο γιατί, πως ένα αγόρι δεν φορά ροζ ρούχα. Όταν ένα αγόρι φορέσει ροζ ρούχα, παρότι μπορεί να μην ανήκει σε κάποια από τις ομάδες που δέχονται εντονότερη ρητορική μίσους, αυτομάτως γίνεται στόχος. Ακόμη και με αυτή την απλή διαφοροποίηση! Οπότε θα επανέλθω στην αρχική μου θέση: ρητορική μίσους ασκούν και υφίστανται οι πάντες.

Από πού νομίζετε ότι πηγάζει η αντιπάθεια σε οτιδήποτε διαφορετικό;

Έχουμε εκπαιδευτεί από το σχολείο με τέτοιο τρόπο, ώστε το δεξί ημισφαίριο, που είναι υπεύθυνο για το συναίσθημα, την ενσυναίσθηση, για έννοιες όπως η αλληλεγγύη και η αγάπη, να μην το χρησιμοποιούμε ιδιαίτερα. Μαθαίνουμε να λειτουργούμε μέσα σε κουτάκια, και οτιδήποτε ξεφεύγει λίγο από αυτό που έχουμε συνηθίσει, ακόμη και ως εικόνα, να το θεωρούμε διαφορετικό και να αντιδρούμε. Μπορεί να είναι ο φόβος που επικρατεί όταν κάποιος μας «ζητά» να βγούμε από τα κουτάκια μας.

Η διαφορετικότητα είναι μία ανεδαφική ιδέα;

Στην πραγματικότητα αυτό είναι ακριβώς.

Ποιος είναι ο ρόλος του Συμβουλίου της Ευρώπης;

Το Συμβούλιο της Ευρώπης είναι ουσιαστικά ο συντονιστής όλων των δράσεων, όλης της προσπάθειας να πάψει η ρητορική του μίσους. Εκπαιδεύει όλους όσοι ενδιαφέρονται να εκπαιδεύσουν άλλους ανθρώπους να μην ασκούν ρητορική μίσους.

Πώς ενεπλάκη η Youthnet Hellas στην ευρωπαϊκή εκστρατεία «No Hate Speech Movement»;

Η Youthnet Hellas είναι μία Μ.Κ.Ο. με επίκεντρο των δράσεών της τα ευρωπαϊκά προγράμματα για τους νέους. Το συμβούλιο της Ευρώπης διερεύνησε το ενδιαφέρον διαφόρων φορέων και οργανώσεων για το «No Hate Speech Movement». Μας ενδιέφερε ιδιαιτέρως να συμμετάσχουμε στην εκστρατεία, πήγαμε στο Στρασβούργο, εκπαιδευτήκαμε για τις δράσεις και τον τρόπο που θα μπορούσαμε να τις εφαρμόσουμε στην Ελλάδα και γυρίσαμε εδώ ώστε να μεταφέρουμε το μήνυμα της εκστρατείας.

Συνεργαστήκαμε με το ίδρυμα «Μποδοσάκη», που μετέφρασε στα ελληνικά το εγχειρίδιο κατά της ρητορικής του μίσους, και οργανώσαμε πάρα πολλές δράσεις για την εκστρατεία. Δημιουργήσαμε το μοναδικό προφίλ στο Facebook «No Hate Speech Movement», το blog και το site μας «Youthnet Hellas». Πηγαίνουμε σε σχολεία, σε φορείς, σε εταιρίες, μπορεί και σε επαγγελματικές ομάδες, όπου μας ζητείται να ενημερώσουμε για το «No Hate Movement». Οι δράσεις μας είναι βασισμένες αποκλειστικά στην άτυπη μάθηση. Μπορεί να μιλήσουμε μέσα από το παιχνίδι, με ένα κολάζ ή να ζητήσουμε να δημιουργηθεί κάποιο τραγούδι.

Στις 11/11/2017 στην αίθουσα «Europe Direct», θα πραγματοποιήσουμε τη δράση με τον τίτλο «Έχεις μήνυμα…», όπου νέοι που ταξίδεψαν στη Γαλλία θα μας μεταφέρουν την εμπειρία τους, όχι όμως με μία απλή ομιλία, αλλά μέσα από το παιχνίδι. Το αντίστοιχο θα γίνει και στη Θεσσαλονίκη την 1η Δεκεμβρίου. Μας έχει καλέσει το TED x του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, όπου μία εθελόντριά μας νομικός θα παρουσιάσει σε μορφή τηλεπαιχνιδιού τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Ποιος μπορεί να παρακολουθεί τις δράσεις σας;

Οποιοσδήποτε θέλει. Είμαστε πολύ ανοιχτοί να κάνουμε δράσεις και εκτός Αθηνών ή Θεσσαλονίκης. Υπάρχει δραστηριότητα στη Λάρισα και θέλουμε να ανταποκριθούμε σε οποιοδήποτε κάλεσμα άλλου φορέα της επαρχίας.  

Υπάρχει άγνοια για τα ανθρώπινα δικαιώματα;

Σας βεβαιώ ότι οι περισσότεροι νομίζουν πως τα ανθρώπινα δικαιώματα αφορούν σε ορισμένες ομάδες. Δεν είναι έτσι. Δικαιώματα έχουμε όλοι. Έχω ακούσει παιδιά είκοσι χρονών να λένε πως, όταν κάποιος βρίζει, για παράδειγμα, είναι «φλώρικο» να διεκδικήσει το δικαίωμά του να μην τον βρίζουν!

Πώς εκφράζεται η ρητορική του μίσους στο διαδίκτυο;

Δεν υπάρχει συναίσθηση ότι οι λέξεις που χρησιμοποιεί κάποιος νέος ή μη στο Facebook, για παράδειγμα, μπορεί να πληγώσουν. Οι βρισιές είναι το πιο συνηθισμένο πράγμα. Η κριτική επίσης. Πολύ άνετα μπορεί μια 17χρονη κοπέλα να ανεβάσει φωτογραφία στο Facebook με ακάλυπτα κάποια σημεία του σώματός της. Ασχέτως αν η ανάρτηση από ανήλικο επιτρέπεται ή όχι από τη νομοθεσία, τα σχόλια από αγόρια και κορίτσια είναι τρομερά. Δεν αναφέρομαι σε μία έκφραση του τύπου «δεν σου πάει αυτό που φοράς», αλλά από το «είσαι χοντρούλα» μέχρι το «μήπως είσαι ξέ…»;

Μήπως όντως, για να κάνω τον δικηγόρο του διαβόλου, επιδέχεται σχολιασμού μία τέτοια ανάρτηση;

Σας θίγει μία φωτογραφεία με στρινγκ;

Προσωπικά καθόλου.

Τότε δεν έχει κανείς το δικαίωμα να το σχολιάζει με αυτό τον τρόπο.

Ξέρετε ποιες χώρες έχουν τα πρωτεία στη ρητορική μίσους;

Το ίντερνετ είναι αχανές τοπίο. Οπότε δεν υπάρχουν στοιχεία για το κατά πόσο οι χρήστες μίας χώρας ασκούν μεγαλύτερη ή μικρότερη ρητορική μίσους από τους χρήστες κάποιας άλλης. Θα τολμούσα να πω ωστόσο ότι, εάν η Ελλάδα δεν βρίσκεται στην πρώτη θέση άσκησης ρητορικής μίσους, σίγουρα βρίσκεται στη λίστα των πρώτων.

Σε τι οφείλεται αυτό κατά τα γνώμη σας;

Στην αμάθεια. Δεν ξέρουμε τα δικαιώματά μας.

Είναι αποτελεσματική η ευρωπαϊκή εκστρατεία; Πιστεύεται ότι όντως μπορεί να πάψει το μίσος;

Η εκστρατεία του Συμβουλίου της Ευρώπης έχει βοηθήσει πάρα πολύ για την καταπολέμηση της ρητορικής του μίσους. Η ανταπόκριση που έχουμε στη Youthnet Hellas είναι τόσο μεγάλη, που υπάρχουν φορές που δεν καταφέρνουμε να πάμε όπου μας καλούν, γιατί δεν έχουμε τόσο μεγάλο αριθμό εθελοντών.

Οι εκπαιδευτικοί ενδιαφέρονται, μεμονωμένα άτομα ενδιαφέρονται. Γενικώς είμαι πολύ αισιόδοξος άνθρωπος. Κάθε φορά που κάνω ένα workshop δίνω όλη μου την ψυχή. Θα κάνω ό,τι μπορώ ώστε το παιδί μου να μην φτάσει και αυτό στο σημείο να μου πει «μαμά, έχουμε ένα μαύρο παιδάκι στην τάξη και όλα τα άλλα παιδάκια του λένε πως είναι μαύρο». Θα κάνω ό,τι μπορώ για να πάψει αυτός ο φαύλος κύκλος.

Κυβέλη Χατζηζήση,
Δημοσιογράφος Skywalker.gr